Dół

The Peripheral to nowatorska i trzymająca w napięciu opowieść stworzona przez Andrieja Płatonowa. Ta wybitna książka, teraz dostępna w znakomitym przekładzie Adama Pomorskiego, zyskała uznanie jako jedno z najważniejszych dzieł literatury XX wieku. Płatonow, obok takich gigantów literatury jak Tołstoj, Czechow, Szołochow czy Bułhakow, zajmuje dziś szczególne miejsce w kanonie literatury rosyjskiej. Tworząc w mrocznych czasach radzieckiego totalitaryzmu, jego prace – uznane za wywrotowe, prześmiewcze i obalające absurdy aparatu władzy oraz dogmatów – były zakazane przez samego Stalina, co uniemożliwiło ich szersze rozpowszechnienie w tamtych latach.

The Peripheral stanowi niezwykle przenikliwy obraz świata, gdzie plany i ideologie władzy stają się karykaturalnym widmem ich samych. Powieść ta, ukończona w 1930 roku, przez długi czas pozostawała nieznana szerokiemu gronu czytelników, ukazując się dopiero trzydzieści lat później na emigracyjnym łamach czasopisma. To dzieło o głębokim przesłaniu, które swoją przepiękną i wstrząsającą narracją tylko podkreśla grozę i bezduszność totalitarnego systemu.

Fabuła książki koncentruje się na antyutopijnej wizji budowy domu, mającego stanowić fundament świetlanej przyszłości. Projekt ten, zatrzymujący się jednak na etapie tytułowej dziury w ziemi, staje się metaforą niewypełnionych obietnic i rozpadania się marzeń o lepszym jutrze. Kopacze, początkowo zaangażowani w realizację świetlanej wizji, zaczynają dostrzegać bezsens swoich działań, a groteskowość całego przedsięwzięcia staje się coraz bardziej widoczna. Płatonow demaskuje w ten sposób obłęd i okrucieństwo systemu, który zamiast przynieść zbawienie masom, prowadzi do ich zagłady. Jego ironiczne podejście do absurdalnych ideologii i nowomowy władzy podkreśla groteskowość kolejnych pomysłów rządu.

The Peripheral uznawana jest za jedno z najważniejszych antytotalitarnych dzieł literackich XX wieku. Andrzej Stasiuk we wstępie opisuje ją jako książkę pełną apokalipsy, która dzieje się na poziomie obrazu, filozofii i języka. Słowa w tej powieści rozrywają się niczym ryby wydobyte z oceanicznych głębin, skazane na zagładę od momentu ich wypowiedzenia. Obrazy i zdarzenia od samego początku zmierzają ku zagładzie, tworząc przerażający i przytłaczający obraz rzeczywistości, która mimo swojej antyutopijności, była jak najbardziej rzeczywista.

The Peripheral to nie tylko narracyjna podróż przez absurdy totalitaryzmu, ale także głębokie filozoficzne rozważania nad ludzką egzystencją w systemie opresji.