Narody w kontakcie i w konflikcie

Jak można opowiedzieć wspólną historię polsko-niemiecką od czasów napoleońskich do I wojny światowej? Na początku tej epoki nie istniało ani państwo polskie, ani niemieckie w rozumieniu XX-wiecznym. Mieszkańcy terytorium Rzeczypospolitej znajdowali się pod władzą trzech imperiów, a Cesarstwo Niemieckie, które powstało pod dominacją Prus w 1871 r., miało znaczną mniejszość polską. W omawianym tu okresie również oba narody, niemiecki i polski, przeżyły głęboką ewolucję. Tożsamości narodowe początkowo kształtowane były przez elity społeczne – szlachtę w Polsce i burżuazję w Niemczech – w obu społeczeństwach z udziałem intelektualistów. Na początku XX wieku zjawiskiem masowym stał się nacjonalizm, a wcześniejsza solidarność narodowa ustąpiła miejsca postrzeganiu sąsiada jako wroga. Czy zatem w ogóle istniały cechy wspólne obu narodom w fazie narastającego konfliktu? Rozpatrywanie kontaktów polsko-niemieckich wyłącznie z perspektywy doświadczeń XX wieku byłoby krótkowzroczne. W omawianej tu epoce istniały jednak liczne powinowactwa w sferach kultury, polityki i w życiu codziennym, co prawda znacznie węższe niż po roku 1918.